Baasrode, vrijdag 31 maart 2023

Geachte mevrouw gedeputeerde, geachte aanwezigen en beste modelbouwers en medewerkers,

Sinds de oprichting van onze School voor Scheepsmodelbouw vzw, verschenen in het Staatsblad van 12 maart 2014, heeft onze School een steeds grotere naambekendheid gekregen, dit dankzij de ondersteuning van de Provincie Oost-Vlaanderen die ons een onderkomen bezorgde en financieel steunt.

Onze leraar Maurice Kaak, ondertussen 90 jaar geworden, is opgehouden met lesgeven aan onze modelbouwers. Tot vorig jaar kwam hij elke zaterdag naar Baasrode. Aan hem hebben wij alles te danken en ik mag toch wel zeggen dat zonder zijn inzet de site er heel anders zou uitgezien hebben. Hij is de grondlegger geweest van het huidige Scheepvaartmuseum. Mede dankzij hem is de site geworden tot wat zij nu is.

Op 26 november vorig jaar is hij gevierd. Een oorkonde is overhandigd, waarin zijn verdiensten vermeld staan. Bij deze gelegenheid is ook zijn boek Binnenschepen en werkboten zoals ze waren, uitgegeven door de POV voorgesteld aan het publiek,  samen met de brochure over de Bovenpleit. Meer dan zestig aanwezigen bezorgden hem een warm applaus van waardering. Waardering die ook werd uitgesproken in een video-boodschap door Vlaams minister Diependaele.. Onder de aanwezigen heel wat Nederlanders met wie Maurice nauw heeft samengewerkt.

Om het jonge publiek aan te trekken hebben wij vorige zomer een workshop aangeboden aan jongelingen van14 jaar. Zij hebben gedurende drie voormiddagen hun eerste stappen in de modelbouw gezet. Zij hebben leren zagen, schaven, raspen en vijlen, met als resultaat een klein bootje , dat nu op hun kamer te pronken staat.

Op de Erfgoeddag organiseerden wij een wedstrijd rond onze vlet ISKRA. Kinderen werd gevraagd om ter beste een selfie te maken met deze vlet. De winnaar kreeg een gevuld werkkoffertje.

In dezelfde week kregen wij enkele klassen van de Visitatieschool op bezoek in functie van de Erfgoeddag. Wij lieten zien hoe men op de Schelde en op de wereldzeeën navigeert. Ook vertelde ik hen over het leven aan boord van een zeeschip. Het geheel sloten wij af met het verhaal over de Belgica-expeditie naar de Zuidpool, levendig voorgesteld door Hilde Huybrechts. Dit blijkt een succesverhaal want in de loop van volgende maand komen twee weken lang verschillende scholen uit de omgeving op bezoek. Samen met de Provincie hebben wij het thema van de Erfgoeddag verder uitgewerkt. Wij zullen het verhaal van de oude visserij op de Schelde voorstellen aan de hand van didactisch materiaal.

Elk jaar krijgen onze leden een postkaart aangeboden. Dit jaar al de negende, met de voorstelling van de otter waaraan drie modelbouwers, Jacques Van Damme, Herbert Delanghe en Guy Van Audenhove gedurende 9 jaar hebben gewerkt. Het is dan ook een topstuk geworden.

De andere modellen waaraan wij bouwen zijn een Willebroekse keetboot uit 1865, een hengst, een Zeeuwse poon, een boerebootje en een overzetbootje van de Leie, tot slot een nacelle.

Daarnaast hebben wij heel wat scheepsmodellen gerestaureerd gaande van een botter tot  het opleidingsschip Mercator.

Naast een groepswandeling langsheen de locaties van de oude scheepswerven in Baasrode zijn wij met onze leden ook op uitstap geweest naar Zeebrugge. Hier bezochtenen wij de werf van het zeiljacht Askoy II, eigendom van Van Kuyck en later verkocht aan Jacques Brel, die er mee naar Tahiti zeilde, waar hij ook begraven is. Dit jaar zal het gerestaureerde jacht te water gelaten worden.

Wij hebben ook meegewerkt aan de tentoonstelling Recht door Zee in het Mercatormuseum en het STEM. Voor Carl Dierickx, eigenaar van de meeste tentoongestelde navigatie instrumenten heeft Paul Van Breedam enkele replica’s gemaakt waaronder een Sint-Jacobsstaf, een kwadrant en een prachtig uitgevoerd triquetrum.

Met Han Reijnhout, de beste modelbouwer en kunstenaar uit Middelburg hebben wij steeds nauwe banden gehad. Hij schenkt de School een prachtige opstelling van drie huisjes uit Yerseke, bekend voor de oesterkweek, met bijhorende figuren en groei- en spoelbakken voor oesters. Alles uitgevoerd op schaal 1/10. De hengst die wij bouwen zal hierbij passen en zo een prachtig diorama vormen.

In Arnemuiden, waar wij op 9 juli deelnamen aan de Open Deurdag op de scheepswerf van Meerman kwam de plaatselijke Zeeuwse Courant ons interviewen en foto’s maken.

De kinderen van Jules Van Beylen, van wie wij in het verleden alle scheepsplannen kregen, schenken ons nu het volledige archief van hun vader. In de verschillende mappen

komen vele scheepstypes aan bod, zoals de hoogaars, de Antwerpse knots, de hengst, de Mariekerkse vissersboot en zoveel meer. Daarbij nog een grote kaft met scheepsplannen van de bekende schilder en modelbouwer Maurice Seghers en een overvloed aan foto’s van deze scheepstypes. Dit archief bevat een schat aan informatie voor onze modelbouwers en personen die opzoekwerk verrichten over de scheepsbouw in het Scheldebekken.

Daarnaast heeft de School de volledige nautische bibliotheek van Jules Van Beylen, een 500-tal boeken aangekocht. Het belang hiervan kan niet genoeg benadrukt worden. Voor elke restauratie van een scheepsmodel verrichten wij eerst opzoekwerk, raadplegen hierbij verschillende werken en halen zo de nodige informatie uit deze boeken en het archief van Jules Van Beylen. Onze medewerksters Rita De Leenheer en bibliothecaris op rust Hilde Huybrechts inventariseren deze bibliotheek.

Onze modelbouwer John Dries die in 1981 meegewerkt heeft aan de bouw van een Mariekerkse jol, samen met scheepsbouwer Omer De Bruyne uit Steendorp heeft een film over de aankomst van deze jol in Mariekerke op de palingfeesten op Sinksenzondag in 1981 laten digitaliseren.

Deze maand zijn twee modelbouwers onze rangen komen vervoegen, de Baasrodenaar David Goossens en de jonge Giljan De Wilde, pas vader geworden.

Zo voldoen wij aan de drie gouden regels voor een vereniging, die stand wil houden.

De eerste regel is: Zorg dat alle neuzen in dezelfde richting staan. De tweede regel: Betrek ook de echtgenotes bij een evenement of uitstap en de derde: Zorg voor verjonging in de vereniging.

Wij danken U voor uw aandacht.

Koen De Vriese

Geachte voorzitters van beide vzw’s,
Geacht provincieraadslid,
Geachte gemeenteraadleden/kamerlid,
Geachte bestuursleden van de diverse varenderfgoedverenigingen,

Geachte genodigden,

Op mijn beurt van harte welkom hier op de provinciale erfgoedsite Scheepswerven Baasrode. De seizoensopening is een venerabele traditie die ver teruggaat en die we als provincie graag in ere houden. Het is bij uitstek een moment om vooruit te blikken op het komende werkingsjaar en op de realisaties van het voorbije werkingsjaar.

Als ik put uit mijn eigen beleving dan denk ik eerst en vooral terug op de mooie en zomerse Open Monumenten Dag van vorige jaar, die een heel talrijke opkomst kende hier op de erfgoedsite. Ook zomers was het op het Belgisch Kampioenschap Belleman, met een overwinning voor een Oost-Vlaamse bellenman. Vorig werkingsjaar werd ook voor de eerste maal Archeologiedagen op de site georganiseerd. En laat ons ook de vele groepsbezoeken niet vergeten.

Achter de schermen werd het bedrijfsarchief van de voormalige scheepswerven terug naar de site verhuisd. De inventarisatie, schoning en herverpakking is nu volop bezig. Van een aantal kleinere fondsen is nu voor het eerst ook een inventaris voorhanden.

Een dat ik er kort wil uitlichten is dat van Navitra, een Antwerpse rederij die in het interbellum goede zaken deed en aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog zeven binnenschepen had. De daaropvolgende geschiedenis schetst heel gedetailleerd de moeilijke situatie waarin ook schippers tijdens de woelige oorlogsjaren in terecht kwamen. De strijdende partijen zagen transportmiddelen als belangrijke doelwitten. Een aantal schepen liep ral in 1940 schade op, rechtstreeks of door nevenschade bij het opblazen van bruggen of het bombardement op Rotterdam. Een aantal leden tijdens de oorlog schade op of eindigden ver weg in de Sovjetbezettingszone. De rederij hield in 1946 slechts twee schepen over. De rederij vroeg, ondertussen zelf bijna failliet, herhaaldelijk om compensatie voor de geleden verliezen. Kortom, het deelfonds Navitra is boeiend omwille van meerdere invalshoeken: als rederij, als beschrijving van hoe de binnenvaart de oorlog beleefde, als illustratie van hoe het naoorlogse herstelbeleid georganiseerd was.

Het komende jaar belooft niet minder druk te worden. U zag het misschien al op de spandoek: op 23 april is het Erfgoeddag en vermits het thema Dieren aan Boord is, zetten we voor deze gelegenheid de deuren voor honden uitzonderlijk open. Op 28 mei kan u komen kennismaken met de tweede editie van Archeologiedagen, deze zomer loopt Schatten van Vlieg voor de jongsten en op 10 september organiseren we opnieuw Open Monumenten Dag.

Ook het werk achter de schermen gaat verder. Zo staat de ontsluiting van de historische werkhuizen op de agenda. We doen dit met het grootste respect voor de sfeer in het gebouw. Als er iets als ziel van de site kan gelden, dan zijn het wel de productiehallen waarin je het labeur van de scheepsbouwers nog kan voelen en proeven. Tegelijk staat een veilige omgeving ook hoog op de prioriteitenlijst. We willen natuurlijk geen ongelukken. Inhoudelijk biedt nieuwe technologie ons meer mogelijkheden om het gebouw niet alleen te laten beleven, ruiken, proeven, maar ook de bezoeker een dieper inzicht in wat voor een vroege 21^ste-eeuwer als een onbegrijpelijke vermaling oude machines, platen, spanten en nagels moet lijken.

Al die machines aan het werk zien en horen moet een geweldig (en luid) spektakel zijn geweest. Ze opnieuw alle dagen van het jaar doen draaien zal niet meer gebeuren. Via augmented reality kunnen we de machines wel weer doen werken, zodat je als bezoeker ziet waarvoor ze dienden en zo ook ervaart hoe een schip gebouwd werd. Geen saaie leerstof maar groeiend begrip.

We willen de werkhuizen daarmee als erfgoedparel op de kaart plaatsen, niet alleen in Vlaanderen, maar ook in het buitenland. De Scheepswerven Baasrode nemen nu eenmaal een centrale plaats in binnen het varenderfgoedveld. Onze hier aanwezige Zeeuwse partners zullen dat niet ontkennen.

70 jaar geleden werden Zeeland en Baasrode, meer bepaald Vlassenbroek, samen getroffen door zware overstromingen. In Nederland leidde dit tot  de Deltawerken, in Vlaanderen tot het Sigmaplan. De vzw Scheepvaartmuseum Baasrode, Vlaamse Waterweg NV en Natuurpunt stelden ons de vraag of we onze erfgoedsite wilden openstellen voor een tentoonstelling over wat er in die 70 jaar sindsdien in Vlassenbroek veranderd is. Als provincie geven we hen graag ruimte om deze bij uitstek Scheldegebonden materie voor te stellen. Ik geef dan ook graag het woord aan voorzitter Jan Annemans die de inleiding zal verzorgen en nodig u alvast uit op de door de provincie aangeboden receptie na de inhuldiging van de tentoonstelling.

Tentoonstelling: Vlassenbroek, 70 jaar later.

Op vrijdag 31 maart 2023 wordt op de benedenverdieping van de meesterwoning Van Damme, de herdenkingstentoonstelling geopend met als onderwerp de rampzalige overstroming van 1953 in Vlassenbroek en de al even rampzalige overstroming van 6 januari 1976 in Baasrode-centrum en Ruisbroek.

Wat was de aanleiding tot de keuze van de naam?

Op zondag 1 februari zorgde een samenloop van weersomstandigheden voor een extreem hoog springtij. ’s Morgens rond 6 uur loeiden de sirenes, niet om brandalarm maar wel voor overstromingsgevaar.

Een kwartiertje later viel een bres in de dijk die Vlassenbroek moest beschermen en dat zorgde ervoor dat het gehucht maandenlang onbewoonbaar werd. 2023 is het ideale moment om deze gebeurtenis in herinnering te brengen en tegelijk het “nieuwe Vlassenbroek” in de kijker te stellen. Niet zozeer de dijkverhogingen die in 1977 aangepakt werden maar wel de omvorming van Vlassenbroek tot een toeristische pleisterplaats bij uitstek, gecombineerd met een moderne aanpak van het verkeer en de wandelmogelijkheden die in het gebied ontstaan.

Het is de nv Vlaamse Waterweg die, langsheen de Schelde een aantal overstromingsgebieden gecreëerd heeft om de Schelde binnen haar oevers te houden. Niet alleen de opwarming van onze planeet, met het logisch gevolg, de opwarming van het zeewater, maar ook de ongebreidelde baggerwoede op de Westerschelde zorgt ervoor dat steeds meer zeewater dieper landinwaarts gedreven wordt.

Het overstromingsgebied Vlassenbroek.

Dit gebied staat niet op zich om het peil van het Scheldewater te beheersen, in feite mogen wij stellen dat andere gemeenten ons al voorgegaan zijn: Kruibeke, Hamme, Moerzeke Kastel en Wichelen deden het ons al voor. Telkens opnieuw komt de VW tot nieuwe bevindingen en profiteren later aangelegde gebieden van hun opgedane kennis, denken wij maar de mogelijkheid het overstroomde water te laten insijpelen in de ondergrond en, niet minder belangrijk: de knijtenplaag die de oeverbewoners maandenlang geplaagd heeft.

Zoals traditioneel de gewoonte is bij nieuw in te richten gebiedsdelen, heeft de lokale bevolking zich massaal verzet met zwarte vlaggen en slogans “Houd Vlassenbroek droog”. Dit protest is, in de loop van de jaren, verstomd, nu begint men in te zien dat nieuwe perspectieven geboden worden aan de streek.

Het Broek, zoals het gebied vroeger genoemd werd, ontwikkelt zich stelselmatig tot een ongelooflijke biotoop voor watervogels en een wandelgebied zonder weerga.